Czwarta władza

Zadanie: wyjaśnij pojęcie "czwarta władza" i podaj przykłady funkcji kontrolnej mediów.

Czwarta władza to potoczne określenie wolnych mediów w państwie demokratycznym (prasa, radio, TV, Internet). Funkcjonuje niejako "obok" trzech filarów władzy w państwie: władzy ustawodawczej (parlament), wykonawczej (rząd, prezydent) i sądowniczej (niezawisłe sądy). Rolą mediów jako czwartej władzy jest sprawowanie kontroli publicznej (społecznej) nad tymi władzami, szczególnie wykrywanie nadużyć i błędów (np. korupcji w urzędach, bubli prawnych).

Działalność mediów jest ściśle związana z gwarantowaną konstytucyjnie wolnością słowa i prasy. Zasady ich funkcjonowania reguluje prawo prasowe i autorskie, a także inne ważne akty prawne, jak konstytucja czy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Środowisko dziennikarzy sformułowało też własny Kodeks Etyki Dziennikarskiej.

Wolność słowa - dziś całkiem oczywista - jest w polskich warunkach ciągle czymś stosunkowo nowym. W epoce PRL-u wszystkie media były kontrolowane przez państwo i PZPR. Opinią publiczną manipulowano za pomocą propagandy. Niewygodne fakty usuwano za pomocą silnie rozwiniętej cenzury.

Media dzielimy na prywatne i publiczne. Te ostatnie w założeniu należą do nas wszystkich (publiczna telewizja, np. TVP 1, TVP 2, publiczne radio) i mają obowiązek wypełniać misję społeczną (np. emitowanie wartościowych programów dla dzieci, wspieranie kultury wysokiej - Teatr Telewizji, produkcja filmów itp.).

Podaj przykłady kontroli społecznej mediów:

Wolne media sprawują kontrolę nad państwem i trzema władzami. Jednym ze sposobów jest informowanie o błędnych decyzjach urzędników państwowych, prowokowanie do dyskusji i debaty społecznej. Przykład: w Chinach partia komunistycja decyduje o budowie tamy na rzece - decyzja musi być wykonana bez względu na straty w środowisku naturalnym i konieczność przesiedlenia milionów ludzi mieszkających w okolicy od wieków. W państwie demokratycznym taka decyzja zostaje poddana pod dyskusję na łamach prasy. Wykorzystując wolne media mogą się wypowiadać przeciwnicy proponowanego rozwiązania, niezależni eksperci i zwykli ludzie. W efekcie pomysł może być odrzucony lub zmieniony pod naciskiem opinii publicznej (jak miało to miejsce w przypadku projektu drogi przez unikatowe rozlewiska rzeki Rospudy).

Aktywność mediów związana jest też z dziennikarstwem śledczym, które tropi nieprawidłowości w rządzeniu i różnego rodzaju afery. Najbardziej znamienitym przykładem jest afera Watergate, nagłośniona przez dziennikarzy The Washington Post. W pierwszej połowie lat 70. wykryli oni nielegalne działania administracji prezydenta Nixona wymierzone w jego przeciwników politycznych. W efekcie serii artykułów Nixon podał się do dymisji, a politycy stracili zaufanie społeczeństwa.

W Polsce przykładem takiej "siły" mediów była publikacja Życia Warszawy w 1995 r., która ujawniła kłamstwo kandydata na prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w sprawie wykształcenia (podał, że jest magistrem, a nie miał pełnego wykształcenia wyższego) oraz niepełnego zeznania podatkowego.

Jak widać wolne i niezależne media naprawdę można uznać za "czwartą władzę" - ich rolę można scharakteryzować jako patrzenie na ręce reprezentantom społeczeństwa.

Ilustracja: shed/sxc.hu