Skoro znamy już fabułę powieści, czas na omówienie jej głównych problemów i relacji zachodzących między bohaterami.
Przeczytaj streszczenie książki
Bohaterowie Pierwszej polki
Rodzina Piontków:
Valeska – matka Josela i Irmy, nauczycielka gry na fortepianie, przedsiębiorcza bizneswoman spekulująca gruntami
Leo Maria – jej mąż, chory na gruźlicę, częściowo sparaliżowany, były fotograf, spędza cały czas w łóżku
Josel – ich 14-letni syn (choć twierdzi, że ma lat 15)
Irma – ich 19-letnia córka, która wychodzi za mąż za żołnierza Heika Birknera
Emilia Piontek zwana Wodną Milką – siostra Leo Marii, kobieta ekscentryczna, skłócona z Valeską
Willi Wondrak, dawniej Wondraczek – brat Valeski, prawnik, pomaga siostrze w handlu gruntami
Pozostałe istotne postacie występujące w książce:
Andreas Pillgrim – kuzyn i równolatek Josela, przyjeżdża do Gliwic z Wrocławia
Ulla Ossadnik – przyjaciółka Josela, najzdolniejsza uczennica Valeski
Georg Montag – emerytowany radca sądu okręgowego, mieszka w domu w ogrodzie Piontków, z pochodzenia Żyd, ochrzczony jako katolik
Ksiądz Pattas – darzony ogromnym zaufaniem proboszcz parafii, do której należą Piontkowie, żarliwy lokalny patriota
feldfebel Metzmacher – żołnierz wynajmujący pokój u Piontków
gerfreiter Heiko Birkner – pan młody, żołnierz stacjonującego w Gliwicach garnizonu
Dziki Mnich – bezdomny mnich żyjący w lesie, otaczany przez miejscowych wielką czcią
Czas i miejsce akcji oraz konstrukcja powieści
Powieść rozgrywa się w ciągu 24 godzin, 31 sierpnia i nocą oraz rankiem 1 września 1939 roku. Narracja obfituje w liczne retrospekcje przybliżające relacje między bohaterami. W powieść wpleciono też fragmenty biografii Wojciecha Korfantego autorstwa E. Sontaga – którego postać niejako odgrywa radca Montag.
Najważniejsze wydarzenia
Wesele w największym hotelu tej części Śląska Haus Oberschlesien - jest pretekstem do zapoznania czytelnika z topografią miasta.
Napad na radiostację gliwicką, nazwany później Prowokacją gliwicką. Wydarzenie obserwujemy oczami dwojga młodych ludzi – Andreasa i Ulli – którzy początkowo nie zdają sobie sprawy, że są świadkami wydarzenia, które posłuży Hitlerowi do wypowiedzenia wojny Polsce.
Noc Kryształowa – pogrom Żydów, który miał miejsce w nocy z 9 na 10 listopada 1938. Nazistowska akcja odbyła się również w Gliwicach, spalono wówczas synagogę. Wydarzenie pojawia się we wspomnieniu radcy Montaga.
Gliwicka synagoga spalona podczas Nocy Kryształowej
Wizyta komisji regencyjnej z Opola w parafii Pattasa – domaga się zgody księdza na przetopienie dzwonów na działa, gdy zajdzie taka potrzeba
Wątek autobiograficzny
Horst Bienek urodził się w Gliwicach w 1930 roku. Spędził tu 15 lat swojego życia, by po wojnie wraz z innymi wysiedleńcami z tych terenów przenieść się do wschodnich Niemiec. Powieść bazuje na młodzieńczych wspomnieniach pisarza, dlatego postacie młodych bohaterów i opisy okolicy widzianej ich oczami są najbardziej plastyczne i nacechowane emocjami. Autor świetnie uchwycił sposób myślenia i zachowania dorastających ludzi, sporo miejsca poświęca ich pierwszym doświadczeniom seksualnym i rozkwitającej w ciągu kilku godzin miłości Andreasa do Ulli.
Postacie kuzynostwa i Ulli wydają się najbardziej wiarygodne. Mieszanina afektowanej wrażliwości („serce Szopena”) z ciekawością życia dorosłych (podglądanie kopulujących par przez Josela) i zachłannego chłonięcia nowych wrażeń (Andreas w całkowicie odmiennym świecie) dają wrażenie autentyczności. Śledzimy ich zerwanie z dzieciństwem („pierwszy raz” Ulli i Andreasa) i gwałtowny skok w brutalną rzeczywistość dorosłości (Josel, który zabija feldfebla butelką). Bienek uczynił swoich młodych bohaterów kluczowymi postaciami – oni to właśnie są świadkami prowokacji gliwickiej.
Górny Śląsk – Mała Ojczyzna
Bienek z wielką miłością opisuje swoją małą ojczyznę – Gliwice i tereny w najbliższej okolicy. Bazując na wspomnieniach z młodości idealizuje tę ziemię. W jego książce Niemcy i Polacy żyją na Śląsku w zgodzie, a przyczyną antagonizmów są czynniki zewnętrzne – wielka polityka Niemiec i Polski, walka o bogactwo „czarnego Śląska”. Bienek nasącza mowę Ślązaków polsko brzmiącymi zwrotami. Niemcy u niego modlą się i przeklinają po polsku, wielu mieszkańców jest dwujęzycznych, a hrabiowie mają polskie nazwiska.
Autor sporo miejsca poświęca zmianom, jakie dokonują się na tej ziemi za rządów partii narodowosocjalistycznej. Obowiązkowe zajęcia w Hitlerjugend dla młodzieży, zmiana nazw miejscowości z polskich na niemieckie, naciski na ludzi, by zniemczali swoje nazwiska, piętnowanie Żydów, napisy TYLKO DLA NIEMCÓW w tramwajach itp.
Śląsk u Bienka jest krainą magiczną. Autor wysuwa ryzykowną tezę, że Śląsk stanowi odrębną całość, nie należy ani do Niemiec, ani do Polski i powinien zostać pozostawiony w spokoju, a jego mieszkańcy doskonale się między sobą dogadają. Niestety politycy mają odmienne zdanie...
Poszukiwanie własnej tożsamości
Postać Montaga jest przesycona dramatyzmem. Z pochodzenia Żyd, został przezornie ochrzczony, by miał łatwiejsze, wolne od prześladowań życie. Uważa się za katolika, jednak od czasu nocy kryształowej zaczyna odczuwać nie tylko współczucie dla tępionej mniejszości, ale i coraz silniejszą więź duchową, a nawet religijną. Czuje się rozdarty, jednak nie może się powstrzymać od tropienia w sobie „żydowskości”. Okazuje się, że Montag nie jest w stanie udźwignąć tego ciężaru. Przerażony swoją słabością i perspektywami prześladowań – popełnia samobójstwo.
Korfanty – bohater czy diabeł?
Sporo miejsca poświęca Bienek postaci Korfantego. Dla jednych wielki bohater i polski patriota, dla innych symbol wszelkiego zła, człowiek, który odebrał Niemcom połowę bogatego Górnego Śląska. Pisarz, używając do tego celu postaci Montaga, próbuje zgłębić fenomen Korfantego i dociec dlaczego ten światowej rangi polityk popadł w niełaskę u Piłsudskiego.
Inne wątki
Bienek podejmuje też problem trudnych relacji między rodzicem a dzieckiem (obcość między matką i córką - Valeską i Irmą) oraz kryzysu małżeństwa (zdrada Valeski, ucieczka w chorobę Leo Marii). Te wątki nadają postaciom głębi psychologicznej i czynią je jeszcze bardziej "zwykłymi" ludźmi.
Rekomendacja
Pierwsza polka to niezwykle barwny portret Śląska przedstawiający wycinek niełatwej historii regionu. Powieść zapełniają świetnie nakreślone, pełne życia, dysponujące własną, skomplikowaną historią postacie. Obserwując zwykłe życie zwykłych ludzi jesteśmy jednocześnie świadkami wielkich wydarzeń w historii Polski i Niemiec oraz całej Europy.
Warto przeczytać kolejne powieści cyklu: Światło wrześniowe, Czas bez dzwonów, Ziemia i ogień.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz